Dnia 15 listopada 2023 weszły w życie liczne nowelizacje w prawie spadkowym. Do jednej z istotniejszych zmian należy rozszerzenie samej instytucji niegodności dziedziczenia. Zatem kto jest uprawniony do dziedziczenia, a kto takiego prawa może zostać pozbawiony?
Od listopada 2023 r. Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw wprowadziła w życie dwie nowe przesłanki niegodności dziedziczenia.
Co oznacza niegodność dziedziczenia?
O niegodności dziedziczenia można mówić wówczas, gdy krewny spadkodawcy, który w normalnych okolicznościach byłby uprawniony do dziedziczenia, przez swoje negatywne zachowanie wobec spadkodawcy za jego życia, zostaje przez niego pozbawiony prawa do spadku. Taki spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia swojego udziału w spadku tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Taką sankcję kodeks cywilny przewiduję jedynie w określonych przypadkach, a do samego stwierdzenia niegodności może dojść jedynie na podstawie postępowania sądowego.
Sąd może orzec o niegodności dziedziczenia spadkobiercy w przypadku, gdy:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Natomiast od listopada kodeks cywilny został rozszerzony o dwie kolejne przesłanki niegodności dziedziczenia a mianowicie w postaci:
1) uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy;
2) uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku
wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka (art. 928 k.c.).
Co istotne, aby Sąd mógł orzec o niegodności dziedziczenia z dwóch powyższych powodów, zachowania świadczące o takiej niegodności muszą pojawić się po dniu 15 listopada 2023 r.
W tym miejscu należy również wspomnieć o instytucji przebaczenia. Krewny, który za życia spadkodawcy zachowywał się wobec niego niegodnie nie może zostać uznanym za niegodnego, kiedy spadkodawca mu przebaczył. Co ważne, przebaczenie musi dotyczyć konkretnego
powodu niegodności dziedziczenia. Sam zaś spadkodawca dokonujący przebaczenia musi działać z dostatecznym rozeznaniem.
Kto może doprowadzić do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?
Każdy kto ma w tym interes, koniecznym natomiast jest przeprowadzenie specjalnego postępowania sądowego. Taki zarzut może również zostać podniesiony w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, jednakże wówczas, koniecznym będzie przeprowadzenie
odrębnego procesu sądowego w tym zakresie. Wówczas na czas trwania procesu postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku ulegnie zawieszeniu.
Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego można wystąpić w przeciągu roku od dnia dowiedzenia się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od dnia śmierci spadkodawcy.
Artykuł powstał w ramach realizowanego przez Stowarzyszenie CIVIS SUM zadania publicznego pt.: „Prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej i dwóch punktów nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz realizacja zadań z zakresu edukacji prawnej
na terenie miasta Zielona Góra w 2024 r.” finansowanego ze środków przekazanych przez Miasto Zielona Góra. Artykuł jest wkładem własnym osobowym do ww. zadania.