Odmowa przyjęcia mandatu karnego w Polsce jest prawem każdego obywatela, które może mieć różne konsekwencje. Procedura ta regulowana jest przez Kodeks wykroczeń oraz Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
Mandat karny – podstawa prawna
Mandat karny jest formą sankcji nakładanej przez organy uprawnione, takie jak policja, straż miejska czy inspektorzy transportu drogowego, za drobne naruszenia prawa, czyli wykroczenia. Zgodnie z artykułem 97 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (KPW), mandat karny może być nałożony za wykroczenie:
a) gdy sprawcę schwytano na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
b) gdy stwierdzi się popełnienie wykroczenia, w szczególności za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu – w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia. Nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 60 dni od dnia ustalenia sprawcy wykroczenia.
Odmowa przyjęcia mandatu karnego
Jeśli osoba, której wręczono mandat, nie zgadza się z jego treścią lub uważa, że mandat został nałożony niesłusznie, ma prawo odmówić jego przyjęcia. Odmowa ta jest skuteczna w momencie wyrażenia jej przed funkcjonariuszem, który nakłada mandat. W takiej sytuacji funkcjonariusz sporządza notatkę służbową, w której opisuje zaistniałe zdarzenie oraz informuje o odmowie przyjęcia mandatu.
Przyjęcie mandatu karnego
Przyjęcie mandatu oznacza, że z tą chwilą staje się on prawomocny i podlega wykonaniu. Nie można od niego wnieść apelacji czy zażalenia. Ewentualne uchylenie mandatu karnego, ma charakter nadzwyczajny i może mieć miejsce jedynie w oparciu o przesłanki ściśle określone w art. 101 KPW tj., gdy
a) grzywnę nałożono mandatem za czyn w ogóle niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie, pojawiły się również kolejne przesłanki;
b) grzywnę nałożono na osobę, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 17 lat;
c) ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia (np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności, niepoczytalność sprawcy);
d) grzywnę nałożono wbrew zakazom określonym w art. 96 § 2 KPW (za dane wykroczenie należałoby orzec środek karny albo zachodzi zbieg idealny wykroczenia z przestępstwem);
e) Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego została nałożona grzywna w drodze mandatu;
f) potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
Postępowanie sądowe
Po odmowie przyjęcia mandatu funkcjonariusz ma obowiązek sporządzenia wniosku o ukaranie, który następnie jest przekazywany do sądu. Wniosek ten zawiera m.in. opis zdarzenia, dowody oraz dane osobowe obwinionego. W postępowaniu sądowym osoba, która odmówiła przyjęcia mandatu, staje się obwinionym. Ma prawo do obrony, co oznacza, że może przedstawiać dowody, składać wyjaśnienia oraz korzystać z pomocy obrońcy. Sąd rozpatruje sprawę, przeprowadza dowody i na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego wydaje wyrok.
Prawa i obowiązki obwinionego
Obwiniony ma prawo do pełnej obrony swoich interesów, co obejmuje m.in.:
✓ Prawo do składania wyjaśnień: Obwiniony może wyjaśnić swoje stanowisko i przedstawić argumenty na swoją obronę.
✓ Prawo do przedstawiania dowodów: Obwiniony może przedstawiać dowody, które mogą świadczyć o jego niewinności.
✓ Prawo do obrony przez adwokata: Obwiniony może korzystać z pomocy profesjonalnego obrońcy, który będzie reprezentował jego interesy przed sądem.
Wyrok sądu
Sąd, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, wydaje wyrok, w którym może:
✓ Uniewinnić obwinionego: Jeśli dowody nie potwierdzą popełnienia wykroczenia, sąd uniewinni obwinionego.
✓ Ukarze obwinionego: Jeśli sąd uzna, że wykroczenie zostało popełnione, nałoży na obwinionego karę, która może być inna niż pierwotny mandat.
Odwołanie od wyroku
Obwiniony ma prawo odwołać się od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu wyższej instancji. Procedura odwoławcza jest regulowana przez przepisy Kodeksu postępowania karnego (KPK) stosowane odpowiednio do spraw o wykroczenia.
Warto pamiętać.
Odmowa przyjęcia mandatu karnego jest poważnym krokiem, który wiąże się z koniecznością stawienia się w sądzie oraz prowadzeniem obrony. Osoba decydująca się na odmowę powinna być świadoma ryzyka, jakie niesie ze sobą postępowanie sądowe, w tym ewentualnych wyższych kosztów i dłuższego czasu trwania sprawy.
Osoby, które borykają się z problemami prawnymi, a nie są w stanie pokryć kosztów odpłatnej pomocy, mogą skorzystać z darmowej porady w punktach nieodpłatnych porad prawnych i obywatelskich w Gorzowie Wlkp., ul. Wawrzyniaka 4.
Obowiązują zapisy na porady pod nr tel.: 95 73 55 909.
Więcej informacji na www.edukacja-prawna.info.pl/gorzow-wielkopolski
Artykuł powstał w ramach realizowanego przez Stowarzyszenie CIVIS SUM zadania publicznego pt.: „Prowadzenie punktu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w godz.: 15:30 – 19:30 oraz realizacja zadań z zakresu edukacji prawnej na terenie Miasta Gorzowa Wielkopolskiego w 2024 r.” finansowanego ze środków pochodzących z budżetu Państwa przekazanych przez Miasto Gorzów Wielkopolski.