Kodeks cywilny określa umowę darowizny jako zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowizna najczęściej dokonywana jest pomiędzy członkami rodziny, którzy korzystając z jej nieodpłatności, pragną zabezpieczyć interesy najbliższych lub zwyczajnie sprawić im przyjemność. Zdarzają się jednak sytuacje, z powodu których darczyńca zmuszony jest cofnąć swoją darowiznę, a prawo umożliwia dokonanie tej czynności pod pewnymi warunkami. Istotną kwestią jest to, czy darowizna została już wykonana czy jeszcze nie.
Darowizna niewykonana wiąże się z przeniesieniem przez darczyńcę prawa własności rzeczy na obdarowanego, bez jej faktycznego wydania albo z wydaniem rzeczy bez jednoczesnego przeniesienia jej własności na obdarowanego. Odwołanie darowizny niewykonanej jest możliwe w sytuacji, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Podkreślenia wymaga fakt, że darczyńca nie może odwołać darowizny, jeżeli znalazł się w niedostatku jeszcze przed zawarciem umowy, a także w sytuacji, gdy pogorszenie jego stanu majątkowego nastąpiło na skutek dokonania darowizny na rzecz obdarowanego.
Darowiznę wykonaną można odwołać w dwóch przypadkach – gdy darczyńca popadnie w niedostatek po wykonaniu umowy darowizny lub w sytuacji zaistnienia rażącej niewdzięczności po stronie obdarowanego względem darczyńcy.
W niedostatku pozostaje osoba, która nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych i usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami. Jeżeli darczyńca popadł w niedostatek po wykonaniu darowizny, obdarowany ma obowiązek, ale tylko w granicach otrzymanej darowizny, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków
alimentacyjnych. Obdarowany zamiast utrzymywać darczyńcę może po prostu oddać mu równowartość darowizny.
Rażąca niewdzięczność jest pojęciem, które nie zostało prawnie zdefiniowane. Polega ona jednak na takim działaniu czy zaniechaniu, które jest celowo skierowane przez obdarowanego przeciwko darczyńcy lub osobom jemu bliskim. Najczęściej wiąże się to z popełnieniem przestępstwa przeciwko darczyńcy lub zamierzonym niewypełnianiem przez osobę obdarowaną obowiązków rodzinnych względem darczyńcy, które w świetle zasad współżycia społecznego jawią się jako negatywne i niemoralne. Odwołać darowiznę mogą również spadkobiercy darczyńcy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Jeżeli jednak darczyńca przebaczył obdarowanemu to odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności nie jest możliwe. Co ważne, odwołanie darowizny w wyniku rażącej niewdzięczności osoby obdarowanej możliwe jest wyłącznie przed upływem roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Aby skutecznie odwołać darowiznę darczyńca powinien złożyć obdarowanemu swoje oświadczenie na piśmie i wskazać powody, dla których zdecydował się na ten krok. Po otrzymaniu oświadczenia, obdarowany powinien zwrócić darczyńcy darowaną mu rzecz. Z uwagi na fakt, że odwołanie darowizny najczęściej dotyczy umowy darowizny nieruchomości, która jest zawierana w formie aktu notarialnego, także i zwrotne przeniesienie własności powinno odbyć się w tej samej formie. W przypadku gdy obdarowany pomimo zapoznania się z oświadczeniem darczyńcy uchyla się od zwrotu rzeczy, darczyńca ma prawo wystąpić do sądu, w ramach powództwa cywilnego, o zobowiązanie osoby obdarowanej do złożenia oświadczenia woli o zwrocie darowizny. Wówczas, jeśli sąd uzna powództwo za zasadne, wyrok zastępuje oświadczenie obdarowanego i może stanowić podstawę do dokonania np. wpisu darczyńcy jako właściciela nieruchomości w księdze wieczystej.
Wskazać także należy, że nie jest możliwe odwołanie darowizny, która czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Innymi słowy nie można odwołać darowizny, która została dokonana zgodnie z zasadami moralnymi, względami przyzwoitości czy nawet przyjętymi zwyczajami.
Osoby, które borykają się z problemami prawnymi, a nie są w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, mogą skorzystać z darmowej porady w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego na terenie powiatu międzyrzeckiego. Więcej informacji oraz zapisy pod nr tel.: (95) 742 84 76, kom. 504 247 974 w godzinach pracy starostwa powiatowego oraz na www.edukacja-prawna.info.pl/powiat-miedzyrzecki
Artykuł powstał w ramach realizowanego przez Stowarzyszenie CIVIS SUM zadania publicznego pt.: „Prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz realizacja zadań z zakresu edukacji prawnej w powiecie międzyrzeckim w 2024 r.” finansowanego ze środków przekazanych przez Powiat Międzyrzecki.