Co do zasady, poddanie badaniom albo przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za jej pisemną zgodą na podstawie ważnego skierowania do szpitala, jednak istnieją sytuacje, w których chory nie wyraża zgody na umieszczenie go w szpitalu, co znacząco utrudnia jego leczenie i spędza sen z powiek osobom najbliższym chorego. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego umożliwia jednak osobom zainteresowanym umieszczeniem chorego w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody pod pewnymi warunkami.
Jeśli chodzi o samo badanie psychiatryczne, to osoba, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, może być poddana takiemu badaniu nawet bez jej zgody. Konieczność przeprowadzenia badania, stwierdza lekarz psychiatra, a w razie niemożności uzyskania pomocy lekarza psychiatry – inny lekarz. Jeśli zajdzie taka potrzeba (np. w przypadku pacjentów agresywnych lub którzy podejmowali próby samobójcze), lekarz przeprowadzający badanie może zadecydować o natychmiastowym przewiezieniu badanego do szpitala. Użycie ewentualnego przymusu bezpośredniego musi odbyć się w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego.
Ustawodawca przewiduje też możliwość umieszczenia osoby chorej psychicznie na przymusowym leczeniu w szpitalu psychiatrycznym, bez jej zgody. Możliwość taka zachodzi, gdy dotychczasowe zachowanie pacjenta wskazuje na to, że z powodu choroby zagraża on bezpośrednio własnemu życiu lub zdrowiu innych osób. Decyzję o przyjęciu osoby chorej do szpitala podejmuje lekarz po jej uprzednim zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Lekarz ma obowiązek poinformować pacjenta o przyczynach jego przyjęcia do szpitala bez uprzednio wyrażonej zgody. W ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia pacjenta ordynator ma obowiązek zatwierdzić przymusowe umieszczenie pacjenta w szpitalu.
Do szpitala psychiatrycznego na obserwację można też przyjąć bez zgody osobę, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo
życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie. Pobyt w szpitalu ma na celu wyjaśnienie tych wątpliwości i nie może trwać dłużej niż 10 dni.
Co istotne, we wszystkich przypadkach przymusowego umieszczenia w szpitalu konieczna jest ingerencja sądu opiekuńczego, który kontroluje legalność przyjęcia i przebywania w szpitalu osoby z zaburzeniami psychicznymi, która nie wyraziła na to zgody. Kierownik szpitala, który otrzymał informację o umieszczeniu pacjenta chorego psychicznie bez jego zgody na oddziale, ma obowiązek, w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia chorego, zawiadomić sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala. Po otrzymaniu zawiadomienia ze szpitala, Sąd wszczyna postępowanie dotyczące przyjęcia do szpitala osoby chorej lub z podejrzeniem choroby psychicznej. Po zapoznaniu się ze sprawą, Sąd wydaje postanowienie o umieszczeniu osoby chorej w szpitalu albo o stwierdzeniu braku podstaw do przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody i zawiadamia o tym fakcie szpital. W przypadku wydania negatywnego postanowienia szpital obowiązany jest natychmiast wypisać taką osobę ze szpitala, nawet jeśli złożono środek odwoławczy.
Do szpitala psychiatrycznego może zostać przyjęta osoba chora psychicznie na wniosek jej najbliższych. Dotyczyć może to osoby, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. W takiej sytuacji również nie jest wymagana zgoda pacjenta na umieszczenie go w szpitalu. Osoba taka może zostać przyjęta na leczenie na wniosek osób zainteresowanych – małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę. Do wniosku dołącza się orzeczenie lekarza psychiatry szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
W przypadku, gdy osoba umieszczona w szpitalu psychiatrycznym bez jej uprzedniej zgody, w późniejszym czasie wyrazi zgodę na pobyt w szpitalu, sąd opiekuńczy w pierwszej kolejności wysłucha taką osobę, a następnie, jeżeli uzna pobyt za zasadny, umorzy postępowanie.
Osoby, które borykają się z problemami prawnymi, a nie są w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, mogą skorzystać z darmowej porady w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego na terenie powiatu wschowskiego – we Wschowie, Sławie i w Szlichtyngowej. Więcej informacji na www.edukacja-prawna.info.pl/powiat-wschowski
Artykuł powstał w ramach realizowanego przez Stowarzyszenie CIVIS SUM zadania publicznego pt.: „Prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz realizacja zadań z zakresu edukacji prawnej w powiecie wschowskim w 2024 r.” finansowanego ze środków przekazanych przez Powiat Wschowski.