Rzetelny proces, prawo do obrony, domniemanie niewinności
Rzetelny proces to wymóg prowadzenia sądowego postępowania karnego sprawiedliwie i z poszanowaniem konkretnych zasad. Chociażby każda ze stron postępowania karnego musi móc w odpowiedni i właściwy sposób przedstawić swoją sprawę sądowi i to w odpowiednich dla nich warunkach, tj. nie może mieć miejsce sytuacja, w której sprawa jest przedstawiana w warunkach, które stawiają daną stronę w wyraźniej niekorzystnej sytuacji względem strony przeciwnej. Należy również przestrzegać kontradyktoryjności postępowania, która polega na zagwarantowaniu posiadania zarówno przez obronę jak i oskarżenie takich samych możliwości zapoznania i ustosunkowania się do stanowiska drugiej strony. Prawo do obrony to naczelna zasada procesu karnego i przysługuje na wszystkich etapach postępowania, zatem zarówno w postępowaniu przygotowawczym, głównym jaki i odwoławczym. Jest to całokształt aktywności, a także czynności procesowych, które podejmowane są w celu odparcia oskarżenia oraz dążenia do ograniczenia różnych uciążliwości procesowych, w tym w szczególności konsekwencji prawnokarnych poprzez wykorzystywanie przeciwdowodów (dowodów odciążających).
Obronę rozróżnia się na obronę formalną oraz materialną. Obrona materialna polega na zagwarantowaniu oskarżonemu prawa do przeciwstawiania się oskarżeniu (tezie oskarżenia), a także powiązanym z nim roszczeniom cywilnym oraz innym uciążliwościom procesowym. Innymi słowy są to wszelkie czynności podejmowane przez jakkolwiek osobę, czy to oskarżonego czy też jego obrońcę, w celu ochrony interesów osoby oskarżonej w procesie. Realizacja tego prawa możliwa jest dzięki szeregom uprawnień procesowych, tj. uprawnienie oskarżonego bądź podejrzanego do pozyskiwania informacji o przysługujących mu uprawnieniach, czy prawo do składania wyjaśnień, również pisemnie – ale tylko podczas przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym. Czasami usłyszeć można stwierdzenie, że prawo do obrony w znaczeniu materialnym uprawnia do kłamstwa. Nic bardziej mylnego! Oskarżony nigdy nie ma prawa kłamać.
Prawo do obrony formalnej uprawnia do wyboru obrońcy oraz do korzystania z obrońcy z urzędu, które przysługuje zarówno oskarżonemu, podejrzanemu jaki i osobie podejrzanej. Skorzystanie z tego prawa jest co do zasady fakultatywne, natomiast niekiedy prawo do obrony formalnej przyjmuje formę obowiązkową. Taka sytuacja może mieć miejsce przez wzgląd na wagę sprawy, która wymaga fachowej obsługi prawnej udzielonej przez prawnika, bądź przez wzgląd na osobę oskarżonego, jeżeli jego przymioty mogą utrudniać jego samodzielną obronę. Kodeks postępowania karnego ustanawia obronę konieczną dla chociażby oskarżonego, który nie ukończył lat 18 oraz oskarżonego głuchego, niemego lub niewidomego.
Wiedzieć warto również, że to nie oskarżony ma za zadanie robić wszystko, aby odsunąć od siebie podejrzenia i udowodnić swoją niewinność. To oskarżyciel, np. prokurator zbierając dowody, dąży do udowodnienia oskarżonemu winy, czym jednocześnie obala obowiązujące domniemanie niewinności. Czym jest zasada domniemania niewinności? Na podstawie tej zasady, każda osoba podejrzana, podejrzany i oskarżony w procesie karnym, jest uważany za osobę niewinną, aż do momentu zapadnięcia prawomocnego wyroku sądu, uznającego daną osobę za winną popełnienia czynu zabronionego. Dlatego też w procesie karnym używa się sformułowań osoba podejrzana, podejrzany i oskarżony. Zasady tej muszą przestrzega również media. Zakazane jest dla nich m.in. ujawnianie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe. Dotyczy to również świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba, że wyrażą oni na to zgodę.
Podstawa prawna: Kodeks Postępowania Karnego.