Art. 619 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego wskazuje, że: „Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.” Macierzyństwo należy jednak rozumieć dwojako. Czym innym jest bowiem macierzyństwo prawne, a czym innym biologiczne. Dla odróżnienia pojęć macierzyństwo/ojcostwo prawne, a biologiczne, można przywołać przykład adopcji. Adopcyjni rodzice dziecka są bowiem najczęściej rodzicami tylko w rozumieniu prawnym, a rodzicami w rozumieniu biologicznym, będą zawsze rodzice naturalni, którzy z jakichś względów nie mogli zająć się wychowaniem dziecka.
Stosunek prawny funkcjonuje w oparciu o potrzebę zgodności aktu cywilnego z rzeczywistością. Zdarzają się sytuacje, w których został sporządzony akt urodzenia dziecka, w którym matka dziecka nie została wpisana. Dzieje się tak, jeśli rodzice będą wpisani jako nieznani lub jeśli macierzyństwo zostało zaprzeczone prawomocnym wyrokiem sądu. Matka pominięta w akcie urodzenia dziecka może wnieść powództwo o ustalenie macierzyństwa.
Wytoczenie powództwa nie wymaga zachowania żadnego terminu, a pozew złożyć należy do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego, którym będzie dziecko lub matka, jeśli pozew składa dziecko. Jednak w sytuacji, w której dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka może wytoczyć powództwo o ustalenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Trzeba pamiętać, że ustalenia macierzyństwa można żądać tylko wobec dziecka już narodzonego, ponieważ w sensie prawnym stosunek macierzyństwa powstaje dopiero z momentem urodzenia. Matka nie może wytoczyć powództwa o ustalenie macierzyństwa wobec dziecka, które osiągnęło już pełnoletniość (ukończenie 18. roku życia lub zawarcie małżeństwa). Od tej chwili jedynie ono samo oraz prokurator mogą żądać ustalenia macierzyństwa.
Jeśli w postępowaniu o ustalenie macierzyństwa, zapadnie wyrok pozytywny i sąd uzna powódkę za matkę dziecka, mamy do czynienia z wyrokiem, który jest skuteczny również wobec osób trzecich, jak i z mocą wsteczną – od chwili urodzenia się dziecka. Orzeczenie takie kreuje władzę rodzicielską i obowiązek alimentacyjny, a dziecko uzyskuje nazwisko ojca lub matki. Pomiędzy kobietą – matką, a dzieckiem tworzy się stosunek prawny, tak samo jak między dzieckiem a mężem tej kobiety. Wytworzenie się tego drugiego stosunku spowodowane jest obowiązywaniem domniemania ojcostwa mężczyzny pozostającego w małżeństwie.
Czym jest domniemanie ojcostwa? Jest to jeden ze sposobów ustalenia ojcostwa, które odnosi się do sytuacji, w której matka dziecka pozostaje w związku małżeńskim podczas jego narodzin. Dwa pozostałe sposoby odnoszą się już do dzieci pozamałżeńskich i jest to uznanie dziecka oraz sądowe ustalenie ojcostwa. Sądowe ustalenie ojcostwa wykorzystywane jest w sytuacji, w której nie ma porozumienia pomiędzy rodzicami dziecka, a do uznania ojcostwa w urzędzie stanu cywilnego nie doszło. Może go zażądać dziecko, matka lub domniemany ojciec.
Podstawa prawna:
– ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.)