Darowizna określona jest przez art. 888 kodeksu cywilnego – treścią umowy darowizny jest zobowiązanie się darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Darowizna to umowa, której celem jest nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy.
Świadczenie na rzecz obdarowanego polega na dokonaniu przysporzenia majątkowego, w szczególności:
-
przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego (przeniesienie prawa własności ruchomości bądź nieruchomości),
-
na zapłacie określonej sumy pieniężnej,
-
na ustanowieniu pewnych praw majątkowych (np. na ustanowieniu służebności osobistej),
-
na zwolnieniu obdarowanego z długu, itd.
Kto może zawrzeć umowę darowizny?
Stosunek darowizny powstaje pomiędzy darczyńcą i obdarowanym. Należy pamiętać, że umowa darowizny jest czynnością prawną dwustronną i wymaga złożenia przez darczyńcę oświadczenia zawierającego jego zobowiązanie do przeniesienia własności na obdarowanego, jak i oświadczenia obdarowanego wyrażającego na to zgodę. Nie ma przeszkód, aby po jednej stronie umowy mogło występować wiele podmiotów. Darczyńcą mogą być współwłaściciele, którzy obdarują wiele lub jedną osobę, która przez to może stać się właścicielem rzeczy lub praw majątkowych. Podobnie darowizna jednej rzeczy może być ustanowiona na rzecz wielu podmiotów, które staną się przez to współwłaścicielami. Obdarowanym czy darczyńcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna (np. spółka z o.o., spółka akcyjna, stowarzyszenie).
Trzeba podkreślić, iż darowizna uczyniona na rzecz jednego z małżonków nie wchodzi do ich majątku wspólnego, podobnie jak przy spadkobraniu. W konsekwencji w razie rozwodu, taki przedmiot darowizny nie podlega podziałowi. Dopiero zastrzeżenie w umowie, że darowizna jest czyniona na rzecz obojga małżonków powoduje taki skutek.
W jakiej formie zawierana jest umowa darowizny?
Umowa darowizny nie musi być zawarta w szczególnej formie, może być nawet ustna, jednak tylko wtedy, gdy faktycznie darowizna została dokonana. W innym wypadku musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Również gdy darowizna dotyczy nieruchomości (działki, mieszkania, domu), musi być zawarta w tej formie, ponieważ będzie w przeciwnym wypadku nieważna. Wysokość opłaty notarialnej za sporządzenie umowy darowizny jest zależna od wartości przedmiotu darowizny. Notariusz pomoże załatwić nam większość formalności.
Skuteczności umowy darowizny nieruchomości nie można uzależniać od spełnienia się określonego warunku lub upływu terminu. Darowizna nie może być dokonana na wypadek śmierci darczyńcy, ponieważ tylko testament jest czynnością prawną, którą można rozporządzić na wypadek śmierci.
Jak zabezpieczyć darczyńcę?
Z zasady darowizna jest zobowiązaniem jednostronnym. Istotą darowizny jest jej nieodpłatność, dlatego darczyńca nie może żądać od obdarowanego żądnych świadczeń na swoją rzecz w zamian za przekazaną darowiznę.
Jeżeli jednak po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Ponadto w umowie darowizny można nałożyć na obdarowanego pewne obowiązki.
- Polecenie to nałożony przez darczyńcę na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania. Można domagać się od osoby obciążonej poleceniem powinnego działania, nie da się jednak skorzystać z przymusu państwowego (egzekucji) w celu zmuszenia jej do takiego zachowania. Przykładowym poleceniem może być obowiązek coniedzielnego zawiezienia i odebrania darczyńcy z kościoła.
- Służebność mieszkania – nieruchomość można obciążyć służebnościami osobistymi, np. dożywotnią nieodpłatną służebnością mieszkania. Na podstawie służebności mieszkania darczyńca uzyskuje prawo mieszkania w danej nieruchomości, aż do swojej śmierci. Służy ona zatem zabezpieczeniu potrzeb mieszkaniowych. Służebność mieszkania musi być ustanowiona w formie aktu notarialnego. W praktyce najczęściej oświadczenie o ustanowieniu służebności mieszkania zamieszcza się w akcie notarialnym obejmującym umowę darowizny. Służebność może zostać ujawniona w księdze wieczystej nieruchomości, która została nią obciążona.
Odwołanie darowizny
Istnieją sytuacje, w których darczyńca może odwołać darowiznę wykonaną już oraz jeszcze nie wykonaną.
Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Zmiana majątkowa musi być istotna i skutkować zagrożeniem dla własnego utrzymania darczyńcy. Niewykonana darowizna oznacza, że nie wydano przedmiotu darowizny a zawarto umowę lub przekazano już przedmiot a nie zawarto jeszcze formalnie umowy.
Darowiznę już wykonaną darczyńca może odwołać, tylko jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Rażąca niewdzięczność może przejawiać się w różnych zachowaniach. Wchodzi tutaj w grę przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go z darczyńcą, oraz obowiązku wdzięczności.
Darowiznę można odwołać najpóźniej w ciągu roku od momentu, gdy darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Chodzi niejako o zatarcie w pamięci faktu rażącej niewdzięczności.
Nie można odwołać darowizny, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu.
Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie oświadczenia obdarowanemu na piśmie. Nie można jednak odwołać darowizny gdy czyni ona zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego, czyli np. darowizna jest akceptowalna z powodu obowiązku moralnego, względów przyzwoitości, czy też z uwagi na zwyczaje. W przypadku konfliktu darczyńca może próbować odwołać darowiznę przed sądem. Jednak, aby skutecznie odwołać darowiznę niezbędne jest wykazanie, że obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności w stosunku do darczyńcy.