Omawiając kwestie odwołania darowizny należy wskazać, iż zagadnienie te uregulowane jest w artykule XXXIII kodeksu cywilnego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami istotą darowizny jest bezpłatne przekazanie świadczenia na rzecz obdarowywanego. Może to nastąpić tylko wtedy, gdy darczyńca dysponuje całkowicie przekazywanym majątkiem. W przypadku darowanej nieruchomości zawsze musi zostać spisany akt notarialny. W przeciwnym wypadku świadczenie nie dojdzie do skutku.
Zgodnie z art. 893 darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). Polecenie to może nie mieć związku z samym przedmiotem – choćby konieczność przekazania osobie trzeciej innego przedmiotu lub zapewnienie utrzymania osobie obdarowującej. Niewykonanie go może skutkować cofnięciem darowizny, jeśli nie została jeszcze wykonana.
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Przepis art. 898 par. 1 k.c. stanowi wentyl bezpieczeństwa dla tych darczyńców, którzy po dokonaniu darowizny spotkali się z rażąco nagannymi zachowaniami ze strony obdarowanych. Zawarcie umowy darowizny nakłada bowiem na obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, wobec tego, kto przekazał mu określony majątek.
Na gruncie kodeksu cywilnego rażącą niewdzięczność, zatem kwalifikowaną postać, ma dopiero takie postępowanie darczyńcy, które oceniane przez pryzmat istniejących reguł moralnych oraz prawnych świadczy o tym, że darczyńca odczuwa je jako wysoce ujemne. Mowa jest nie o każdym negatywnym zachowaniu obdarowanego, lecz o na tyle intensywnym zachowaniu, iż jego ocena pozwala na ustalenie, iż jest to nie tylko niewdzięczność, lecz jest ona rażąca.
W przepisach nie sprecyzowano pojęcia rażącej niewdzięczności, jednakże z treści przepisu art. 899 par. 2 k.c. można wyinterpretować wskazówkę, iż z całą pewnością za rażącą niewdzięczność należy uznać sytuację, gdy obdarowany pozbawia darczyńcę życia lub powoduje rozstrój zdrowia będący przyczyną jego śmierci. Podkreślić należy, że zachowanie kwalifikujące się jako rażąca niewdzięczność może polegać zarówno na działaniu jak i zaniechaniu oraz nie wymaga dla swej istoty sprzeczności z prawem zarówno karnym czy cywilnym. Skutki rażącej niewdzięczności mogą objawiać się zarówno w sferze moralnej darczyńcy, jak i polegać na wyrządzeniu mu szkody majątkowej.
Darczyńca, który uważa, że obdarowany dopuszcza się względem niego rażącej niewdzięczności, może odwołać darowiznę. W tym celu powinien złożyć obdarowanemu oświadczenie na piśmie.
Oświadczenie to nie spowoduje, że własność nieruchomości przejdzie automatycznie na darczyńcę. Dopiero obdarowany powinien w formie aktu notarialnego dokonać jej zwrotu. Jeśli tego nie zrobi, darczyńca musi wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli, którego treścią będzie powrotne przeniesienie własności nieruchomości. W razie uwzględnienia powództwa, wyrok stanowi podstawę dla darczyńcy do wpisania go w księdze wieczystej jako właściciela.
Co ważne, zgodnie z art. 899. par. 1. darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Z kolei zgodnie z par. 2 spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Paragraf 3 określa natomiast, że darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Po tym terminie odwołanie darowizny stanie się niemożliwe. Oczywiście w razie pojawienia się później nowych zachowań rażąco niewdzięcznych, ponownie będzie można odwołać darowiznę. Zachowania sprzed roku nie będą jednak miały już znaczenia.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.
Osoby, które borykają się z problemami prawnymi, a nie są w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, mogą skorzystać z darmowej porady w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego na terenie powiatu nowosolskiego – w Nowej Soli, Nowym Miasteczku, Kożuchowie i Bytomiu Odrzańskim. Więcej informacji oraz zapisy pod nr tel.: 790 227 119 – we wtorki, środy i czwartki w godz. 10.00-13.30 oraz na www.edukacja-prawna.info.pl/powiat-nowosolski.
Artykuł powstał w ramach realizowanego przez Stowarzyszenie CIVIS SUM zadania publicznego pt.: Prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej i punktu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz realizacja zadań z zakresu edukacji prawnej w Powiecie Nowosolskim w 2024 finansowanego ze środków przekazanych przez Powiat Nowosolski. Artykuł jest wkładem własnym osobowym do ww. zadania.